آخر ما نسخنسخ در قرآن به معنی پایان زمان اعتبار حکم اولی مصلحتی است که پس از آن حکم دومی تشریع می‌شود و خاتمه یافتن مدت اعتبار حکم اولی را اعلام می‌کند. آخر ما نسخ، آخرین حکم شرعی نسخ شده در اسلام است. ۱ - احکام منسوخمؤلف بصائر ذوی التمییز ضمن بحث نسخ قرآن به بیان احکامی پرداخته که ابتدا تشریع و سپس نسخ شده‌اند. احکام منسوخ به ترتیب زمانی بنا به نوشته وی به این صورت است: ۱. نماز، که تعداد آن از پنجاه به پنج تبدیل شد؛ ۲. تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه با آیه ۱۴۴ سوره بقره ؛ ۳و۴. روزه روز عاشورا و سه روز از هر ماه، که به جای آن‌ها روزه ماه رمضان واجب شد؛ ۵. حکم زکات، که ابتدا اموال زائد بر مخارج اهل و عیال، صدقه و زکات محسوب می‌شد؛ ۶. اعراض از مشرکان و درگذشتن از آن‌ها، که با آیه سیف (... وقاتلوا المشرکین کآفة...) و سپس امر اختصاصی به قتال اهل کتاب نسخ گردید؛ ۷. میراث ولاء، که با توریث ذوی الارحام نسخ شد؛ ۸. نسخ میراث ذوی الارحام به وصیت؛ ۹. نسخ وصیت به آیه مواریث ؛ ۱۰. نسخ جواز حضور مشرکان در حرم به آیه ۲۸ سوره توبه ؛ ۱۱. نسخ پیمان میان رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و مشرکان به آیه نخست سوره توبه. ۲ - آخرین منسوخبنابراین، آخرین منسوخ، همان پیمان میان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و مشرکان است. ۳ - پانویس۴ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «آخر ما نسخ». مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، برگرفته از مدخل «آخر ما نسخ»، تاریخ بازیابی ۹۸/۶/۳۰. |